تولوئن

تولوئن و یا متیل بنزن به عنوان یکی از ترکیبات آروماتیکی BTX محسوب می شود. از این ماده جهت تولید بنزن، پارازایلن و همچنین تولوئن دی آیزوسیانات (TDI) استفاده می شود. یکی از کاربردهای عمده این ماده، استفاده از آن به عنوان حلال در صنایع مختلف از جمله رنگ و رزین است. در منطقه آمریکای شمالی از تولوئن به مقدار قابل توجهی به عنوان بالابرنده عدد اکتان بنزین استفاده می شود.

در سال ۲۰۱۴ چیزی در حدود ۲۵.۶ میلیون تن تولوئن در کل دنیا تولید و مصرف شده است. به طور متوسط ۷۶ درصد از تولوئن تولیدی در دنیا از ریفورمیت تولید می شود و ۲۰ درصد تولوئن تولیدی در دنیا نیز از جریان جانبی واحدهای کراکینگ با بخار یعنی بنزین پیرولیز تولید می شود. شایان ذکر است بخشی از تولوئن تولیدی در دنیا نیز  به عنوان محصول جانبی در فرایند تبدیل اتیل بنزن به استایرن تولید می گردد.

با توجه به این که میزان تقاضای دو آروماتیک بنزن و پارازایلن در قیاس با تولوئن بیشتر است به همین منظور بخش عمده ای از تولوئن به کمک فرایندهای مختلف از جمله Hydro Dealkylation، Disproportionation و Trans-Alkylation به بنزن و زایلن تبدیل می شود. پیش بینی می شود ۶۵ درصد از تولوئن تولیدی به بنزن و زایلن تبدیل می شود. حدود ۷ درصد از تولوئن تولیدی در دنیا نیز به TDI تبدیل می شود.

تولوئن دارای سه گرید TDI، گرید Nitration و گرید تجاری است که میزان خلوص گرید TDI نسبت به دو گرید دیگر بالاتر و بالاتر از ۹۹ درصد است. گرید Nitration نیز دارای خلوص بیش از ۹۸.۵ درصد و همچنین گرید تجاری نیز دارای خلوص ۹۶ درصد است.

منطقه آسیای شمال شرقی با ۱۰.۳ میلیون تن تولید و مصرف در جایگاه اول دنیا قرار دارد. منطقه آمریکای شمالی نیز با ۶.۴ میلیون تن مصرف در رتبه دوم و اتحادیه اروپا نیز با ۱.۹ میلیون تن در رتبه سوم تولید و مصرف تولوئن قرار گرفته اند.

ایران نیز در دو مجتمع پتروشیمی اصفهان و تبریز قابلیت تولید تولوئن را دارا می باشد. پتروشیمی اصفهان با ظرفیت اسمی ۷۲ هزار تن در سال و همچنین پتروشیمی تبریز نیز با ظرفیت ۲ هزار تن در سال تولیدکنندگان تولوئن در کشور هستند. شایان ذکر است پتروشیمی کارون در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر، تنها تولیدکننده TDI کشور به ظرفیت اسمی ۴۰ هزار تن در سال می باشد که تولوئن مورد نیاز خود را نیز از پتروشیمی اصفهان تامین می نماید.