پالایشگاه کوچک چیست؟
شاید سریع و صریح­ ترین پاسخ به سوال فوق، ظرفیت پایین پالایشگاه­ های کوچک باشد. در تعاریف اولیه به طور معمول پالایشگاه ­های با ظرفیت کمتر از ۲۰ هزار بشکه را به عنوان پالایشگاه کوچک خطاب می­ کنند. پالایشگاه­ های نفت خام به منظور تبدیل نفت خام، میعانات گازی و یا ترکیب آنها به محصولات مختلف طراحی و احداث می­ شوند.
مفهوم پالایشگاه­ های کوچک از سالیان بیش در کشورهایی همچون روسیه، آمریکا و چین مطرح شده است. با توجه به گستردگی این کشورها و از طرف دیگر وجود میادین کوچک و پراکنده، این کشورها را بر آن داشته است که جهت تامین فراروده­ های هیدروکربوری از ظرفیت ­های پالایشی کوچک استفاده شود.
در پالایشگاه ­ها جهت تبدیل مواد خام به مواد با ارزش ­افزوده­ ی بالاتر، با توجه به مشخصات شیمیایی و فیزیکی خوراک پالایشگاه و همچنین میزان بازدهی پالایشگاه در تولید هر یک از محصولات نهایی، از فرایندهای مختلفی استفاده می­ شود. در یک تقسیم ­بندی کلی می ­توان فرایندهای موجود در یک پالایشگاه را به چهار گروه زیر تقسیم ­بندی نمود:

• فرایندهای جداسازی (به طور مثال؛ تقطیر اتمسفریک، تقطیر در خلاء)
• فرایندهای شکست مولکولی (به طور مثال؛ FCC/RFCC)
• فرایندهای حذف ترکیبات آلاینده همچون گوگردی و سایر عناصر آلی و فلزی (فرایند تصفیه ­ی هیدروژنی)
• فرایندهای ارتقای کیفیت و خواص محصولات (ریفورمینگ، ایزومریزاسیون)

لذا هر پالایشگاهی جهت تولید محصولات مطابق با استانداردهای کیفی و زیست محیطی و البته اقتصادی نیاز به بهره ­گیری از فرایندهای فوق ­الذکر را دارد.
اقتصادی و یا غیراقتصادی بودن طرح ­های پالایشگاهی کمتر از ۲۰ هزار بشکه مطمئنا نیاز به انجام مطالعات فنی و اقتصادی مفصل خواهد داشت. به نظر می ­رسد متغییرهای زیادی در توجیه ­پذیری احداث واحدهای پالایشگاهی چه با ظرفیت ­های کم و یا زیاد دخیل هستند.
اما چند سالی است که هیاهوی احداث و بهره ­برداری از واحدهای پالایشگاهی کوچک در کشور شنیده می­ شود؛ چرا؟ گروه تخصصی نفت و گاز وب سایت مرکز مطالعات زنجیره ی ارزش طی یک بررسی اجمالی اهم دلایل توسعه­ ی پالایشگاه ­های کوچک را در عناوین ذیل خلاصه می ­کند:
کاهش میزان تولید و صادرات نفت خام و میعانات گازی همزمان با اعمال تحریم ­های اقتصادی؛
تولید و عرضه­ ی نفت خام و برش­ های نفتی در منطقه ­ی خودگران کردستان عراق؛
عرضه ­ی میعانات گازی تولیدی در پالایشگاه های گازی کشور از جمله ایلام، شهید هاشمی­ نژاد (خانگیران) و پارس جنوبی در بورس انرژی؛
خصوصی­ سازی مجتمع­ های پالایشگاهی و پتروشیمیایی کشور؛
تقاضای قابل توجه فراورده­ های هیدروکربوری در همسایه های شرقی کشور از جمله افعانستان و پاکستان؛
قاچاق و انحراف سوخت به دلیل اختلاف قابل توجهی قیمتی بنزین و نفت گاز در کشور با سایر کشورهای همسایه؛
بهره ­گیری از پدافند غیر عامل در ساختار تولید و توزیع فراورده­ های سوختی کشور؛
تولید و عرضه برش ­های هیدروکربوری مختلف در پتروشیمی ­های مبتنی بر خوراک مایع (بنزین پیرولیز، ریفورمیت و …)؛
وجود فرصت­ های فراوان در سواحل خلیج فارس جهت بانکرینگ سوخت؛
این نکته نیز قابل توجه است که با گذشت زمان و بالغ شدن ذی­ نفعان این موضوع در کشورهای عراق و البته افغانستان و از طرف دیگر وضع قوانین سخت ­گیرانه تر در کشور به منظور جلوگیری از قاچاق و انحراف سوخت و نهایتا جلوگیری از صادرات محصولات بدون استاندارد باعث شده است که جذابیت احداث پالایشگاه­ های کوچک کمتر و کمتر شود.
به نظر می ­رسد با توجه به تصمیمات اخذ شده در وزارت نفت از جمله؛ طرح فراگیر پالایشی سیراف که شامل ۸ پالایشگاه ۶۰ هزار بشکه­ ای در منطقه ­ی عسلویه جهت تبدیل میعانات­ گازی تولیدی در فازهای پارس ­جنوبی است و همچنین طرح ­های پالایشگاهی جدید از جمله پالایشگاه ستاره خلیج فارس (به ظرفیت ۳۶۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی) طی سال­ های آتی مزیت­ های احداث پالایشگاه­ های کوچک در کشور از بین خواهد رفت.