کشور ترکیه با مساحت ۷۸۴ هزار کیلومتر مربع (معادل ۴۸% مساحت ایران) یکی از همسایگان خاکی شمال غرب ایران است که همواره نفت خام، فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی ایران در واردات انرژی این کشور سهم مهمی داشته است. تولید ناخالص داخلی کشور ترکیه برابر با ۱۲۳۷ میلیارد دلار (۲.۲ برابر ایران) است و ۸۳ میلیون نفر (برابر با ایران) جمعیت دارد. ترکیه حدود ۳۲.۵% از تقاضای انرژی خود را از منابع فسیلی و تجدیدپذیر داخلی تأمین می‌کند.
تقاضای نفت خام ترکیه در سال ۲۰۱۹ معادل ۸۵۳ هزار بشکه در روز بود در حالی که تولید نفت این کشور برابر ۶۸ هزار بشکه در روز است و تنها ۸% از تقاضای نفت خام را تأمین می‌کند. مصرف نهایی فرآورده‌های نفتی ترکیه نیز معادل ۸۴۳ هزار بشکه در روز است. کشور ترکیه دارای ۶ پالایشگاه به مجموع ظرفیت ۸۰۰ هزار بشکه است. واردات فرآورده‌های نفتی ترکیه در سال ۲۰۱۹ به ۵۲۲ هزار بشکه (۸۳ میلیون لیتر) در روز رسید. مصرف گاز طبیعی در ترکیه نیز در سال ۲۰۱۹ به ۱۲۳ میلیون متر مکعب در روز رسید که تقریبا تمام آن از مسیر واردات تأمین می‌شود و سهم ایران ۱۷% است. همچنین مصرف زغالسنگ در این کشور معادل ۱۲۱ میلیون تن (۸۱۵ هزار بشکه معادل نفت خام در روز) در سال ۲۰۱۹ بوده است[۱]. از طرفی مجموع تولید انرژی‌های تجدیدپذیر ترکیه معادل ۳۶۳ هزار بشکه نفت خام در روز است[۲].
کشور ترکیه ۳۰% از انرژی مورد نیاز خود (مصرف نهایی، اتلاف و خودمصرفی) را از گاز طبیعی تأمین می‌کند. از طرفی این کشور از طریق شرکت BOTAS نگاه ویژه‌ای به تجارت انرژی بخصوص در زمینه گاز طبیعی دارد. این کشور دارای ۶ خط لوله ترانزیتی برای انتقال گاز خاورمیانه و روسیه به اروپاست. اکنون کشور ترکیه در حال اکتشاف و خودکفایی در حوزه منابع هیدروکربوری است و در این زمینه به توفیقاتی نیز دست یافته است.
شرکت TPAO ترکیه که از سال ۲۰۱۷ اکتشافات جدی منابع نفت و گاز را شروع کرده است، اخیرا با حفاری چاه Tuna-1 بزرگترین میدان نفتی در آب‌های فوق عمیق (۴۵۲۵ متری) دریای سیاه را کشف کرده که حاوی ذخایر گاز طبیعی به حجم ۳۲۰ میلیارد متر مکعب (۶۴ برابر ذخایر فعلی) است و هدف این کشور آن است که گاز طبیعی این میدان را تا سال ۲۰۲۳ عرضه کند. زمان بهره‌برداری و میزان تولید میدان نفت و گاز جدید ترکیه هنوز در حاله‌ای از ابهام قرار دارد. ذخایر این میدان نسبت به میدان پارس جنوبی ۴۴ برابر کوچکتر است. رئیس جمهور این کشور پیش‌بینی می‌کند که اکتشافات دیگری نیز در آب و خاک ترکیه انجام خواهد شد. در صورت صحت این ادعاها، نظام تأمین انرژی کشور ترکیه تغییر خواهد یافت. ترکیه همچنین به منابع قابل توجه گاز در شرق مدیترانه چشم امید دارد که باعث ایجاد تنش‌هایی میان این کشور، قبرس، یونان و فرانسه شده است که هیچ یک حاضر نیستند از دسترسی به این منابع هیدروکربوری صرف نظر کنند.
مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقدست که اکتشاف و تولید منابع هیدروکربوری جدید از جمله گاز طبیعی ترکیه، میزان ارزبری ۴۱ میلیارد دلاری واردات انرژی این کشور را به طور چشمگیری کاهش خواهد داد و منجر به تقویت لیر در برابر دلار خواهد شد. همچنین دستیابی ترکیه به منابع گاز طبیعی فراوان می‌تواند در الگوی مصرف سوخت و سبد انرژی‌های مصرفی این کشور تأثیر بسزایی بگذارد و سهم گاز طبیعی را نسبت به سوخت‌های جامد و مایع هیدروکربوری افزایش دهد. همچنین ممکن است که روند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را به دلیل کاهش رقابت‌پذیری کند نماید. از آنجا که ترکیه تبدیل به یک هاب گاز طبیعی میان خاورمیانه، روسیه و اروپا شده است، منابع گازی جدید حتی می‌تواند ترکیه را تبدیل به یک تاجر بزرگ گاز طبیعی کند. البته تمامی این موارد به قیمت گاز وارداتی ترکیه و هزینه استخراج از میدان کشف‌شده بستگی دارد.
از دیدگاه مقایسه‌ای این نکته نیز شایان ذکر است که شاخص شدت مصرف انرژی[۳] ایران در قیاس با ترکیه ۲.۸ برابر بیشتر است که نشان از بازدهی پایین سیستم انرژی در ایران است؛ زیرا که کشور ترکیه پس از کلمبیا و انگلیس بهترین شدت مصرف انرژی را دارد اما ایران جزو ۶ کشور آخر در شدت مصرف انرژی دنیاست. در این میان کشور ایران اگر صادرات گاز را همچنان در اولویت زنجیره ارزش گاز طبیعی دارد، باید با جدیت به دنبال تقاضای پایدار برای صادرات گاز باشد. لازمه این امر نیز افزایش تولید، مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری برای تأمین پایدار گاز طبیعی در شبکه داخلی و صادراتی گاز طبیعی است. هر چند ما معتقد هستیم که در صورت عدم تغییر در شرایط عرضه و تقاضا در سال‌های آتی، تراز انرژی کشور به نظر دارای شکنندگی است؛ لذا منطق «پیش‌گیری بهتر از درمان» مطمئنا مدیران ذیربط را باید به فکر و اجرا وادار کند.
[۱] Enerdata
[۲] IEA
[۳] نسبت انرژی مصرف‌شده به تولید ناخالص داخلی است که نشانگر آن است که برای تولید هر واحد از تولید ناخالص داخلی، چه مقدار انرژی مصرف شده است
لینک PDF یادداشت
